پنگوئن امپراتور یا پنگوئن فرمانروا (نام علمی: Aptenodytes forsteri) بلندترین و سنگین‌وزن‌ترین گونه زنده پنگوئن است که در قطب جنوب زندگی می‌کند.^[۲] این پرنده به همراه پنگوئن پادشاه دو عضو سرده پنگوئن‌های بی‌بال را تشکیل می‌دهند.

نر و ماده این پرنده هم‌شکل هستند و نرها اندکی از ماده‌ها سنگین‌وزن‌ترند. با داشتن وزن میانگینی بیشتر از ۴۰ کیلوگرم، پنگوئن امپراتور در میان سنگین‌ترین پرندگان جهان قرار دارد. رنگ بدن آن‌ها به صورت سفید در جلوی بدن و روی سینه، سیاه در پشت و روی دم و سر، و زرد کم‌رنگ در بالای سینه و پایین سر تا زرد پررنگ‌تر در نزدیکی و دور گوش‌ها است. این رنگ‌آمیزی نه تنها به آن‌ها کمک می‌کند تا به استتار در برابر شکارچیان دریایی همچون نهنگ قاتل بپردازند، بلکه در فصل جفت‌گیری نیز به آن‌ها کمک می‌کند تا جنس مخالف خود را بهتر جذب کنند. این پرندگان توانایی پرواز ندارند و بال‌هایشان را برای شیرجه در آب و گرفتن سریع ماهی‌ها به کار می‌برند. پرهای این پنگوئن به آن اجازه زندگی در شرایط بسیار سرد قطبی را می‌دهد.

پنگوئن‌های امپراتور زندگی اجتماعی دارند و در گروه‌هایِی با اعضای پرتعداد زندگی می‌کنند که باعث بالا رفتن امنیت جوجه‌هایشان و کمک در گذراندن سرمای سخت زمستان با روش‌های ویژه گروهی می‌شود. آن‌ها برای تولید مثل و یافتن زوجشان در میان اعضای دسته اقدام به تولید صدا و دنبال کردن پاسخ برآمده از آن می‌کنند. در فصل جوجه‌آوری، همواره یکی از زوج‌ها در کنار تک‌جوجهٔ به دنیا آورده شده می‌ماند و زوج دیگر برای تغذیه به دریا می‌رود. آن‌ها اغلب از ماهی و سخت‌پوستانی مانند کریل و نرم‌تنانی چون ماهی مرکب تغذیه می‌کنند.

این جانوران توانایی‌های شگفت‌انگیزی در شیرجه زدن در آب، ماندن طولانی‌مدت در آن، و شنای با سرعت بالا دارند. یک پنگوئن امپراتور می‌تواند به عمق ۲۶۵ متری آب برود و با کاهش سوخت و ساز بدن و غیرفعال کردن عملکرد اندام‌های غیرضروری مدت ماندن خود در آب را بالا برد و فشار بسیار زیاد اعماق را تحمل کند. آن‌ها همچنین توانایی تحمل دوره‌های طولانی از گرسنگی را دارند که به این پرندگان کمک می‌کند هنگامی که منتظر جفت خود برای برگشت از تغذیه هستند، زنده بمانند.

آن‌ها در فصل زمستان قطب جنوب تخم‌گذاری می‌کنند و هر دو جفت نر و ماده در نگهداری از تخم و جوجه به هم یاری می‌رسانند. پنگوئن‌های امپراتور به صورت فصلی تک‌همسر هستند و بیشتر آن‌ها در سال‌های بعد به سراغ زوج‌های جدید می‌روند. عمر متوسط این پنگوئن‌ها ۲۰ سال است؛ هر چند مشاهدات نشان داده‌است که برخی از آن‌ها ممکن است تا ۵۰ سال هم عمر کنند. به تازگی بقای این جانوران در طبیعت در معرض تهدید گرمایش جهانی قرار گرفته و تخمین زده می‌شود که تا پایان سده ۲۱ میلادی تعدادشان به شدت کاهش پیدا کند.

نخستین سنگواره پنگوئن به نام Palaeeudyptes antarcticus در سال ۱۸۵۹ توسط توماس هاکسلی توصیف و نام‌گذاری شد. این سنگواره یافت‌شده درزلاندنو قدمتی برابر با دوره الیگوسن (۳۰–۲۵ میلیون سال پیش) داشت. از آن هنگام تاکنون بیش از ۴۰ سنگواره از گونه‌های مختلف پنگوئن در جاهایی همچون قطب جنوب، استرالیا، آفریقای جنوبی، و آمریکای جنوبی به دست آمده‌است که نشان از آن دارند که همه پنگوئن‌های کنونی و از جمله پنگوئن امپراتور، از زیاگانی بسیار بزرگ که در حدود ۴۰–۱۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کرد، پدید آمده‌اند؛ ولی بر خلاف تعداد زیاد این سنگواره‌ها، ریشه‌های دقیق فرگشتی این پرندگان مشخص نیست.^[۳]

گمان می‌رود که تیرهٔ گُوگان ریشه در دوران کرتاسه در ۱۴۰ تا ۶۵ میلیون سال پیش داشته باشد. این تیره در مناطق اطراف جنوبگان فرگشت یافت. تیره‌ای دیگر از پرندگان گوه‌شکل بزرگ، بی‌پرواز، و شناکننده با بال در همان زمان در شمال اقیانوس آرام فرگشت یافته بودند که با پنگوئن‌ها هیچ ارتباطی نداشتند و در دوران میوسن منقرض شدند.^[۴] گونه‌های بزرگ، متوسط، و کوچک دیگری نیز که ارتباط نزدیکی به پنگوئن‌های امروزین داشتند نیز در دوران میوسن به دلیل فرگشت پرسرعت خوک‌های دریایی و آب‌بازسانان کوچک و در پی آن کم شدن ماهی‌ها و کریل، منقرض شدند. نوک‌های دراز و باریک این پنگوئن‌ها، که همچون نوک پنگوئن‌های بی‌بال امروزین است، نشان از ماهی‌خوار بودنشان دارد.^[۵]

سرده پنگوئن‌های بی‌بال شامل پنگوئن امپراتور و پنگوئن پادشاه است و سنگواره‌هایی از آن مربوط به دوران پلیوسن پسین، حدود ۳ میلیون سال پیش، در زلاندنو پیدا شده‌است.^[۵] این سرده به همراه همه دیگر سرده‌های پنگوئن از نیایی مشترک جدا شدند که نیای آلباتروس‌ها نیز بوده‌است.^[۶]بررسی‌های میتوکندری و هسته دی‌ان‌ای این احتمال را که جدا شدن خط‌های فرگشتی در زمانی نزدیک به ۴۰ میلیون سال پیش اتفاق افتاده باشند، مطرح می‌کنند.^[۷] این سرده در طی فرگشت خود دچار کاهش اندازه و جثه شد به گونه‌ای که بیشتر سنگواره‌های یافت‌شده از پنگوئن‌های کهن یا بسیار بزرگ‌جثه‌تر از اعضای این سرده هستند یا اندازه‌ای برابر با آن دارند. برای نمونه دو گونه کهن Anthropornis grandis و Pachydyptes ponderosus با داشتن وزن‌هایی به ترتیب ۵۴ و ۸۱ کیلوگرم و قدی برابر با ۱۶۲–۱۴۳ سانتی‌متر، هر دو از پنگوئن امپراتور بزرگتر بوده‌اند.^[۸]

نام سرده Aptenodytes در سال ۱۸۴۴ توسط جانورشناس انگلیسی جرج رابرت گری گذاشته شد. نام این جانور از یک ترکیب واژگان یونانی باستان به صورت ἀ-πτηνο-δύτης به معنای «شیرجه‌زن بی‌بال» گرفته شده‌است. نام گونه A. forsteri به افتخار طبیعت‌شناس آلمانی یوهان رینهولد فورستر که کاپیتان جیمز کوک را در سفر دومش به اقیانوسیه همراه می‌کرد، گذاشته شد. فورستر پنج گونه پنگوئن دیگر را نیز نام‌گذاری کرد.^[۹]